Akran Zorbalığı

Günümüzde şiddet içerikli davranışlar önemli bir toplumsal sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Okullarda görülen akran zorbalığı olayları ise pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de giderek artmaktadır. Araştırmalar, akran zorbalığının çocuk ve ergenlerin psikolojik ve fiziksel sağlığını kısa ve uzun vadede olumsuz olarak etkilediğini göstermektedir. Bu nedenle, bu konuda yapılan çalışmaların sayısı gün geçtikçe artmakta, yeni eğitim politikaları hazırlanmakta ve farkındalık çalışmalarının ve önleyici müdahale programlarının geliştirilmesi büyük önem kazanmaktadır. Bu programlar arasında bütüncül okul yaklaşımını benimseyen kanıta dayalı programların, akran zorbalığını önleme ve azaltmada en etkili programlar olduğu belirlenmiştir.

Akran zorbalığını önlemenin ilk adımı okul idarecilerini, öğretmenleri, okulda görevli diğer personeli, öğrencileri ve ailelerini konu hakkında bilgilendirerek toplumsal farkındalık sağlamaktır.

Akran Zorbalığı Nedir?

Akran zorbalığı, daha güçlü konumda olan bir veya birkaç öğrenci tarafından bir başka öğrenciye yönelik olarak zarar verme amacıyla yapılan tekrarlayıcı davranışlardır.

Akran zorbalığı davranışının üç temel özelliği bulunmaktadır:

• Davranışın bilinçli ve kasıtlı olarak zarar verme amacıyla gerçekleştirilmiş olması
• Davranışın tekrarlanarak devam etmesi
• Davranışı yapan öğrenci ile maruz kalan öğrenci arasında farklı nedenlerden kaynaklanan güç dengesizliğinin bulunması (örn. fiziksel özellikler veya yaş olarak)

Sadece fiziksel olarak ortaya çıkmaz ve bu yönüyle şiddetten farklılaşır. Akran zorbalığında görülen alay etme, isim takma, gruptan dışlama gibi davranışlar şiddet olarak kabul edilmez.

Aynı zamanda öğrencilerin yaşadığı akran zorbalığı olayları sıklıkla akran çatışması olarak algılanmaktadır. Bu durum, öğretmenlerin ve öğrencilerin zorbalık olaylarına müdahale etme olasılığını azaltmaktadır. Ancak, akran çatışması ve akran zorbalığı arasında pek çok temel farklılık bulunmaktadır (Eliot ve ark., 2010; Güvenir, 2005):

Akran zorbalığı olayları okullarda sıklıkla yaşanmasına rağmen gerek öğretmenler gerekse öğrenciler ve ebeveynler bu konuda bazı yanlış bilgilere sahiptir. Bu yanlış bilgilerin düzeltilmesi zorbaca davranışların hızlıca fark edilmesine ve müdahale konusunda gerekli çalışmaların yapılmasına yardımcı olacaktır.

Akran Zorbalığı Türleri

Araştırmalar akran zorbalığını dört farklı şekilde ele almaktadır: Fiziksel, sözel, ilişkisel ve siber zorbalık (Olweus, 1993; Hinduja ve Patchin, 2014). Fiziksel ve sözel türler doğrudan zorbalık; ilişkisel ve siber türler ise dolaylı zorbalık olarak nitelenmektedir (Juvonen ve Graham, 2014).

Doğrudan zorbalık:

• Amaç direkt ve açık olarak karşıdaki kişi üzerinde güç, statü ve hâkimiyet kurma isteğidir.
• Kişiye yönelik açık saldırı içerir.
• Zorbalığa maruz kalan kişi zorbanın kim olduğunu bilir.

Dolaylı zorbalık: 

• Amaç kişinin içinde bulunduğu sosyal ilişkileri etkilemektir.
• Kişiye karşı dolaylı olarak saldırı içerir.
• Üçüncü kişiler yoluyla da yapılabilir.
• Zorbalığa maruz kalan kişi zorbanın kim olduğunu bilmeyebilir.

Fiziksel zorbalık:

Öğrenciye yönelik yapılan ve fiziksel güç içeren davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Bu zorbalık türü özellikle okul öncesi dönem ve ilkokulda en sık görülen zorbalık türüdür. Ayrıca diğer zorbalık türlerine kıyasla öğretmenler ve diğer öğrenciler tarafından kolaylıkla fark edilebilir. Bu nedenle, öğretmenlerin fiziksel zorbalığa diğer zorbalık türlerine kıyasla daha sıklıkla ve anında müdahale ettiği belirlenmiştir (Smith, 2016; Vlachou ve ark., 2011).

Fiziksel Zorbalık Davranışları:

• Tekme atmak
• Tokat atmak
• Yumruklamak
• Çelme takmak
• Vurmak
• İtmek
• Tükürmek
• Isırmak *
• Boğazını sıkmak *
• Kulağını/kolunu çekmek*
• Sandalyesini altından çekmek *
• Oyuncaklarını kırmak*
• Oyuncak ile vurmak*
• Oyuncak atmak, fırlatmak*
• Resim kalemlerini fırlatmak *
• Yaptığı etkinliği/resmi yırtmak*

* okul öncesi dönem çocukları arasında yaygın olan davranışlar.

• Saçını çekmek, kesmek
• Eşyalarına zarar vermek, eşyalarını çalmak
• Haraç almak, harçlığını almak
• Sınıfa/tuvalete kilitlemek
• Tuvaletin kapısını izinsiz açmak
• Uygunsuz el hareketleri yapmak
• Okul çıkışında darp etmek

Sözel zorbalık:

Öğrenciye veya ailesine yönelik yapılan olumsuz yargılar, atıflar veya sözel davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Her sınıf düzeyinde sıklıkla görülmektedir. Sözel zorbalığın öğretmenler ve diğer öğrenciler tarafından fark edilmesi daha zordur. En sık karşılaşılan sözel zorbalık davranışının isim/lakap takma olduğu belirlenmiştir  (Atik ve Güneri, 2013; Pişkin 2010; Wang ve ark., 2009).

Sözel Zorbalık Davranışları:

• İsim/lakap takmak (örn. dombili, şişko, ezik, inek)
• Hakaret etmek
• Küfürlü konuşmak
• Alay etmek
• Dalga geçmek
• Küçük düşürücü sözler söylemek
• Bağırmak
• Azarlamak
• Laf ile sataşmak

İlişkisel zorbalık:

Öğrencinin sosyal ilişkilerine zarar vermeyi hedefleyen davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Öğretmenler ve diğer öğrenciler tarafından fark edilmesinin daha zor olduğu ve bu nedenle müdahalenin daha az yapıldığı belirlenmiştir. Bu nedenle diğer zorbalık türlerine kıyasla etkilerinin daha yaralayıcı ve ağır olduğu görülmektedir (Ayas ve Pişkin, 2011; Crick ve Grotpeter, 1995).

İlişkisel Zorbalık Davranışları:

• Hakkında dedikodu yapmak ve yaymak
• Asılsız söylentiler yaymak
• Sırlarını ortaya çıkarmak
• Arkadaş grubundan dışlamak, soyutlamak
• Yanına oturmasını istememek/oturmasına izin vermemek
• Toplum içinde utandırmak veya küçük düşürmek
• Jest ve mimikler ile istenmediğini hissettirmek
• Görmezden gelmek
• Küsmek
• Kıskandırmak
• Taklit etmek
• Kıs kıs gülmek
• Tehdit etmek
• Okul dışı aktivitelere dâhil etmemek

Siber zorbalık:

Teknolojik aletler (bilgisayar, tablet, cep telefonu) kullanarak yapılan davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Siber zorbalık olaylarında zorbalık yapanlar anonim olabilir ve kimliklerini gizleyebilir. Ayrıca, siber zorbalık davranışları 7 gün/24 saat yapılabilir ve hızlı bir şekilde çok geniş kitlelere ulaşabilir (Hinduja ve Patchin, 2014; Zych ve ark., 2015).

Siber Zorbalık Davranışları:

• Kişiden habersiz onun bilgilerini kullanarak hesap açmak
• Sosyal medya aracılığıyla uygunsuz içerik paylaşmak
• Sosyal medyada kötü yorumlar yazmak ve hakaret etmek
• Sosyal medya hesaplarından dışlamak
• İzinsiz olarak fotoğrafını/videosunu paylaşmak
• Özel fotoğraflarını ve görüşmelerini başkaları ile paylaşmak

KAYNAK: https://orgm.meb.gov.tr/www/akran-zorbaligi/icerik/2085 (Kuramsal Kitaptan derlenmiştir)

Bu metni word ve pdf formatında indirmek isterseniz aşağıya sizin için linkleri bırakıyorum:

WORD FORMATINDA İNDİRMEK İÇİN TIKLA

PDF FORMATINDA İNDİRMEK İÇİN TIKLA

Mikail AKMAN

Edirne’de psikolojik danışmanlık ve rehber öğretmenliği yapıyorum. PDR alanı hakkında kitap, makale, dokümanları anlaşılır bir şekilde bloguma aktarmak en büyük keyif aldığım işlerden birisi. Bunun yanında grafik tasarımı da ilgilendiğim bir diğer alan.